Maastricht mag zich de oudste stad van Nederland noemen. Uit verschillende opgravingen is gebleken dat Maastricht al zeventig jaar voor Christus werd bewoond. Maastricht is altijd hoogstwaarschijnlijk sindsdien altijd bewoond gebleven en mag daarom de titel ‘oudste stad van Nederland’ dragen.

De vondst van een pre-Romeinse straatweg aan het Onze Lieve Vrouweplein in Maastricht in 1983 en een Keltische muntschat nabij Amby in 2007, zijn aanwijzingen dat het gebied al vóór de Romeinse bezetting bewoond was. Van het fort op het Plateau van Caestert staat niet vast of het Keltisch of Romeins was, hoewel de locatie is voorgesteld als het mogelijke Atuatuca van de Eburonen.

Uit de Romeinse tijd zijn veel overblijfselen bewaard gebleven, onder andere de resten van een heiligdom in Museumkelder Derlon, een thermencomplex op het plein Op de Thermen, de Romeinse brug van Maastricht, het laat-Romeinse castellum en een groot aantal beeldhouwwerken (meer dan 300 fragmenten) en andere voorwerpen, waarvan een deel permanent wordt tentoongesteld in het Centre Céramique.

Bij archeologische opgravingen zoals bij de Sint-Servaasbasiliek, 1953-1954, 1980, de Vrijthof, 1969-1970, Mabro, 1981-1982 en Derlon, 1983 zijn vele vondsten gedaan uit alle perioden van de vroege middeleeuwen. Hieruit kunnen we concluderen dat Maastricht, in tegenstelling tot veel andere Romeinse nederzettingen, na het vertrek van de Romeinen permanent bewoond bleef. Ook de lijst van bisschoppen van Maastricht (±380-780 na Chr.) en het bezoek van diverse Merovingische koningen pleit voor een continue bewoningsgeschiedenis. Hier staat tegenover dat Maastricht, in tegenstelling tot Nijmegen en Voorburg, geen Romeinse stadsrechten (municipium) had.