In de gemeente Valkenburg aan de Geul is een bijzondere vondst gedaan: restanten van de meer dan tweeduizend jaar oude Romeinse heerbaan de ‘Via Belgica’ zijn opgegraven op het terrein van Château Sint-Gerlach.

Archeologen van onafhankelijk onderzoeks- en adviesbureau RAAP kwamen tot die ontdekking in een weiland grenzend aan de Provinciale weg. Daar werd een proefsleuf getrokken om de verschillende aardlagen ter plekke te bestuderen. Het zag er even naar uit dat er niets gevonden was. Nader onderzoek, uitgevoerd door archeoloog Gerard Tichelman, heeft nu uitgewezen dat er wel degelijk restanten van de Via Belgica zijn blootgelegd. Wat historici en archeologen al langer vermoedden kan nu officieel worden vastgesteld: de Via Belgica heeft ook door Houthem gelopen.

Wethouder Remy Meijers is enthousiast over de vondst in zijn gemeente: “In onze gezamenlijke zoektocht naar de plek waar de Via Belgica 2000 jaar geleden gelegen heeft, is deze ontdekking een fantastische mijlpaal. We krijgen zo steeds meer een idee hoe deze belangrijke historische weg heeft gelopen. In Houthem waren we de weg letterlijk kwijt, maar nu zijn we ook hier op het goede spoor gezet.” Het onderzoek wordt de komende tijd voortgezet.

De heirbaan Boulogne-Keulen, tegenwoordig meestal aangeduid als de Via Belgica, was de belangrijkste Romeinse heerweg in de Lage Landen, wellicht deels al van Keltische oorsprong, gelegen tussen Boulogne sur Mer aan de Atlantische kust en de stad Keulen aan de Rijn. Het westelijk deel van de weg stond in de vroege middeleeuwen bekend als de Chaussée Brunehaut.

De weg werd omstreeks 10 v. Chr. door de Romeinen aangelegd als heirbaan. Een heerweg of heirbaan, in het Latijn via genoemd, is een verharde langeafstandsweg aangelegd in de Romeinse tijd. “Heir” is een verouderd woord voor “leger”, verwijzend naar het doel van deze wegen: een snelle beweging van troepen mogelijk maken om zo nodig overal in het Romeinse Rijk tijdig te kunnen ingrijpen. Delen van de Via Begica maakten wellicht deel uit van een Keltische handelsroute. Daarop zou ook de plaatsing van grafheuvels uit de Bronstijd en IJzertijd wijzen. Toen Julius Caesar in 57 v.Chr. de Belgae aanviel, volgde hij wellicht deze route, reden waarom sommigen vermoeden dat de Slag aan de Sabis plaatsvond op de kruising van de Selle met deze weg, in en vlak bij het huidige dorp Saulzoir. Ook tijdens de Bataafse Opstand werd deze weg gebruikt door Romeinse troepen.

De oude weg was niet alleen economisch belangrijk voor de Kelten, maar later ook voor de verplaatsing van de Romeinse legioenen en hun bevoorrading. Daartoe werd in het vruchtbare Haspengouw de oudste stad van België, Tongeren, gesticht, op de kruising van deze weg met de Jeker. Vanuit dit legerkamp werden de soldaten die de Rijngrens bewaakten bevoorraad met graan uit Haspengouw. Boulogne-sur-Mer was de belangrijkste haven om naar Britannia te reizen, Keulen was een belangrijke stad aan de Rijngrens. Langs de weg werden Romeinse villa’s, nieuwe nederzettingen en tumuli (grafheuvels) gebouwd. In 333 werd nabij de brug te Maastricht een Romeins castellum gebouwd om de belangrijke Maasovergang te beschermen. De Via Belgica liep hier dwars door het castellum.